ގާނޫނީ ރަދީފު
"ނުރައްކާތެރި މުދާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކާގޯގެ ގޮތުގައި އުފުލާ ކައްކާ ގޭހާއި ޕެޓްރޯލް ފަދަ ތަކެއްޗެވެ.
"ކެޕްޓަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އުޅަނދު ދުއްވުމާއި އުޅަނދުގެ ނިޔަމިކަމާއި ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމާއި ހަވާލުވެގެން އުޅަނދުގައި ހުންނަ ޒިންމާ އުފުލާ އެންމެ އިސް މީހާއަށެވެ.
"ފަޅުވެރިން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މީލާދީގޮތުން 18 (އަށާރަ) އަހަރު ފުރިފައިވާ، އުޅަނދުގައި ވަޒީފާ އަދާކުރާ ކެޕްޓަން ފިޔަވައި އެހެން މީހުންނަށެވެ.
"ރަޖިސްޓަރީ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑު ދަތުރުފަތުރުގެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް ސަރުކާރުން ކަނޑައަޅާފައިވާ އިދާރާއިން ކަނޑުގައި ދުއްވާ އުޅަނދުފަހަރު ރަޖިސްޓަރީ ކުރުމަށްފަހު އެ އުޅަނދާބެހޭ މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭގޮތަށް އެ އުޅަނދުގެ މިލްކުވެރިފަރާތް އެނގޭނެހެން ތައްޔާރުކޮށް އުޅަނދުގެ ވެރިފަރާތަށް ދޫކުރާ ރަސްމީ ލިޔުމަށެވެ.
"ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަރަހައްދުގައިވާ ރަށްރަށުގެ ބަނދަރާއި އެ ތަންތަނުގައި ދަތުރުކުރުމަށް ހުންނަ މަގުތަކާއި ފަޅާއި، ވިލާއި، ފަރާއި، ހާހަލާއި، ގިރި ހިމެނޭގޮތުން، ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެތެރޭ ކަނޑާއި، އާކިޕެލަޖިކް ކަނޑާއި، ސަރަހައްދީ ކަނޑާއި، ހާއްޞަ އިގުތިޞާދީ ސަރަހައްދު ހިމެނޭގޮތަށް ވާ ސަރަހައްދުތަކަށެވެ.
"އުޅަނދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކަނޑުގައި ނުވަތަ ފެނުގައި މުދާ ނުވަތަ މީހުން ނުވަތަ މީހުންނާއި މުދާ އުފުލުމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗިއްސަށެވެ. އުޅަނދުގެ މާނައިގައި ބޮއްކުރާ، ޑިންގީ، ދޯނި، ބައްތެލި، ލާންޗު، ޔޮޓު، ފެރީ އުޅަނދު، ސަފާރީ އުޅަނދު، ލަގްޒަރީ އުޅަނދު، ހައުސްބޯޓު، ބަނޑު، ކޮޅުވެއްޓި، ޓަގް ބޯޓު، ކޮންނަ ބޯޓު، ހައިޑްރޯފޮއިލް، ފުލައިޓް ށިޕް، ހޯވަރކްރާފްޓް، އޯފްށޯރ ޕްލެޓްފޯމް، އިންޖީނު ނާޅާ އުޅަނދުފަހަރު، މޫދު ކުޅިވަރަށް ބޭނުންކުރާ ކަނޑުގައި ދުއްވާ އުޅަނދު އަދި އަޑިންދާ ބޯޓް (ސަބްމެރީން) ހިމެނެއެވެ.
"ބަދަލު ހިފުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ވިސްލްބްލޯކުރާ ފަރާތެއް (ހ) ވަޒީފާއިން ވަކިކުރުން ނުވަތަ (ށ) ޒިންމާތަކުން އެކަހެރިކުރުން، ނުވަތަ (ނ) ވަޒީފާ އަދާކުރާ ތަން ނުވަތަ ޑިޕާޓްމަންޓް ނުވަތަ ސެކްޝަން ބަދަލުކުރުން ނުވަތަ ޑިމޯޓްކުރުން، ނުވަތަ (ރ) މަސައްކަތު ގަޑި މަދުކުރުން، ގިނަކުރުން ނުވަތަ ބަދަލުކުރުން، ނުވަތަ (ބ) ޕްރޮބޭޝަންގައި ބެހެއްޓުން، ނުވަތަ (ޅ) އަދަބެއް ދިނުމުގެގޮތުން ވަޒީފާއާ ގުޅޭ އެއްވެސް އިނާޔަތެއް ނުދިނުން، ނުވަތަ އެފަދަ އިނާޔަތަކާމެދު ގޮތެއް ނިންމުން ލަސްކުރުން، ނުވަތަ (ކ) ވަޒީފާގެ ކުރިއެރުން ނުދިނުން، ނުވަތަ ތަމްރީނުގެ ފުރުޞަތު ނުދިނުން، ނުވަތަ އެފަދަ ފުރުޞަތުތައް ހަނިކުރުން، ނުވަތަ (އ) މަޤާމު ދަށްކުރުން ނުވަތަ އިނާޔަތްތައް ދަށްކުރުން، ނުވަތަ (ވ) ވަޒީފާއާ ގުޅޭގޮތުން ނަސޭހަތްދިނުން ނުވަތަ އިންޒާރުދިނުން، ނުވަތަ (މ) ގެއްލުން ދިނުމާއި، ބިރުދެއްކުމާއި، އިންޒާރުދިނުން، ނުވަތަ (ފ) ވިސްލްބްލޯކުރާ މީހަކާމެދު ހިންގޭ އެފަދަ އެހެންވެސް ކަންކަމަށެވެ.
"ޖިސްމާނީ ރައްކައުތެރިކަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ވިސްލްބްލޯ ކުރީތީ، ވިސްލްބްލޯ ކުރި ފަރާތަށް ނުވަތަ އޭނާގެ އާއިލާއަށް ޖިސްމާނީގޮތުން ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެކަމުގެ ބިރު އޮވެގެން ނުވަތަ އޭނާގެ މުދަލަށް ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެ ބިރު އޮވެގެން، ގަވާއިދުގެ މާއްދާގެ ދަށުން ހިއުމަންރައިޓްސް ކޮމިޝަނަށް އެކަން ހުށަހެޅުމުން، މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްއިން އޭނާއާއި އޭނާގެ އާއިލާއާއި މުދަލަށް ލިބެންޖެހޭ ރައްކައުތެރިކަމާއ ޙިމާޔަތަށެވެ.
"ބެލެނިވެރިޔާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މައިންބަފައިންނާއި، ށަރުއީ ބަލަދުވެރިންނާއި، ހަޒާނަތު ލިބިފައިވާ ފަރާތާއި ގާނޫނީ ބެލެނިވެރިންނާއި ކުއްޖާގެ ބެލެނިވެރިކަމާ އެ ވަގުތަކު ހަވާލުވެ ތިބޭ މީހުންނަށެވެ. ށަރުއީ ބަލަދުވެރިންނާއި، ހަޒާނަތު ލިބިފައިވާ ފަރާތާއި ގާނޫނީ ބެލެނިވެރިން މާނަކުރާނީ، ގާނޫނު ނަންބަރު 4/2000 (އާއިލާއާބެހޭ ގާނޫނު) އާއި އެ ގާނޫނުގެ ދަށުން ހަދާ ގަވާއިދުތަކާ އެއްގޮތްވާ ގޮތުގެމަތިންނެވެ.
"ބޯޑިންގ ހައުސް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި އަގަކަށް، ކަނޑައެޅިފައިވާ މުއްދަތަކަށް، ގޭގެއާންމު ތަންތަން ބޭނުންކުރެވޭގޮތަށް، ހުރުމާއި، ކެއިންބުއިމާއި ދިރިއުޅުމަށް ބޭނުންވާ އެހެނިހެން އަސާސީ ހިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ގެއަކަށެވެ.
"ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ކުއްޔަށްދިނުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އިމާރާތެއް ނުވަތަ އިމާރާތަކުން ބައެއް ނުވަތަ ބިމެއް އެ ތަނުގެ މިލްކުވެރިކަން ބަދަލުވުން ނުހިމެނޭގޮތަށް ކަނޑައެޅޭ ވަކިމުއްދަތަކަށް، ކުލީގެގޮތުގައި ކަނޑައެޅޭ އެއްޗެއްގެ ބަދަލުގައި އެ ތަނެއްގައި ދިރިއުޅުމުގެ ބޭނުމަށް ބޭނުންކުރުމަށް އެހެންފަރާތަކަށް ދިނުމަށެވެ.
"ކުއްޔަށްދޭ ތަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުލީގެ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން ކަނޑައެޅޭ މުއްދަތަކަށް ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތުން ބޭނުންކުރުމަށްޓަކައި ލިބިދެވޭ ތަނަކަށެވެ.
"ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުލީގެ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ކުއްޔަށްދޭ ތަނެއް ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތެވެ.
"ކުއްޔަށްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އިމާރާތުގެ ވެރިފަރާތް ނުވަތަ އިމާރާތުގެ ވެރިފަރާތުން ކުއްޔަށްދިނުމުގެ ހުއްދަދީފައިވާ ކޮންމެ ފަރާތެކެވެ.
"ކުލީގެ އެއްބަސްވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުއްޔަށްދޭ ފަރާތާއި ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތާ މެދުގައި ވެވޭ އެއްބަސްވުމާއި، އެ އެއްބަސްވުމުގައި ހިމެނޭ އެންމެހައި ޖަދުވަލުތަކާއި، އެހެން އެއްބަސްވުމަކުން ކުއްޔަށްދިނުމަށް ވެވޭ އެއްބަސްވުމަށް ބަދަލެއް ނުވަތަ އުނި އިތުރެއް ގެނައުމަށް ވެވޭ އެއްބަސްވުންތަކާއި، އެ އެއްބަސްވުންތަކާގުޅޭ ޖަދުވަލުތަކުގައި ހިމެނޭ އެންމެހައި ލިޔެކިޔުން ހިމެނޭ ގޮތުގެމަތިންނެވެ.
"ނުރައްކާތެރި މުދާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކާގޯގެ ގޮތުގައި އުފުލާ ކައްކާ ގޭހާއި ޕެޓްރޯލް ފަދަ ތަކެއްޗެވެ.
"ކެޕްޓަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އުޅަނދު ދުއްވުމާއި އުޅަނދުގެ ނިޔަމިކަމާއި ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމާއި ހަވާލުވެގެން އުޅަނދުގައި ހުންނަ ޒިންމާ އުފުލާ އެންމެ އިސް މީހާއަށެވެ.
"ފަޅުވެރިން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މީލާދީގޮތުން 18 (އަށާރަ) އަހަރު ފުރިފައިވާ، އުޅަނދުގައި ވަޒީފާ އަދާކުރާ ކެޕްޓަން ފިޔަވައި އެހެން މީހުންނަށެވެ.
"ރަޖިސްޓަރީ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑު ދަތުރުފަތުރުގެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް ސަރުކާރުން ކަނޑައަޅާފައިވާ އިދާރާއިން ކަނޑުގައި ދުއްވާ އުޅަނދުފަހަރު ރަޖިސްޓަރީ ކުރުމަށްފަހު އެ އުޅަނދާބެހޭ މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭގޮތަށް އެ އުޅަނދުގެ މިލްކުވެރިފަރާތް އެނގޭނެހެން ތައްޔާރުކޮށް އުޅަނދުގެ ވެރިފަރާތަށް ދޫކުރާ ރަސްމީ ލިޔުމަށެވެ.
"ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަރަހައްދުގައިވާ ރަށްރަށުގެ ބަނދަރާއި އެ ތަންތަނުގައި ދަތުރުކުރުމަށް ހުންނަ މަގުތަކާއި ފަޅާއި، ވިލާއި، ފަރާއި، ހާހަލާއި، ގިރި ހިމެނޭގޮތުން، ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެތެރޭ ކަނޑާއި، އާކިޕެލަޖިކް ކަނޑާއި، ސަރަހައްދީ ކަނޑާއި، ހާއްޞަ އިގުތިޞާދީ ސަރަހައްދު ހިމެނޭގޮތަށް ވާ ސަރަހައްދުތަކަށެވެ.
"އުޅަނދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކަނޑުގައި ނުވަތަ ފެނުގައި މުދާ ނުވަތަ މީހުން ނުވަތަ މީހުންނާއި މުދާ އުފުލުމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗިއްސަށެވެ. އުޅަނދުގެ މާނައިގައި ބޮއްކުރާ، ޑިންގީ، ދޯނި، ބައްތެލި، ލާންޗު، ޔޮޓު، ފެރީ އުޅަނދު، ސަފާރީ އުޅަނދު، ލަގްޒަރީ އުޅަނދު، ހައުސްބޯޓު، ބަނޑު، ކޮޅުވެއްޓި، ޓަގް ބޯޓު، ކޮންނަ ބޯޓު، ހައިޑްރޯފޮއިލް، ފުލައިޓް ށިޕް، ހޯވަރކްރާފްޓް، އޯފްށޯރ ޕްލެޓްފޯމް، އިންޖީނު ނާޅާ އުޅަނދުފަހަރު، މޫދު ކުޅިވަރަށް ބޭނުންކުރާ ކަނޑުގައި ދުއްވާ އުޅަނދު އަދި އަޑިންދާ ބޯޓް (ސަބްމެރީން) ހިމެނެއެވެ.
"ބަދަލު ހިފުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ވިސްލްބްލޯކުރާ ފަރާތެއް (ހ) ވަޒީފާއިން ވަކިކުރުން ނުވަތަ (ށ) ޒިންމާތަކުން އެކަހެރިކުރުން، ނުވަތަ (ނ) ވަޒީފާ އަދާކުރާ ތަން ނުވަތަ ޑިޕާޓްމަންޓް ނުވަތަ ސެކްޝަން ބަދަލުކުރުން ނުވަތަ ޑިމޯޓްކުރުން، ނުވަތަ (ރ) މަސައްކަތު ގަޑި މަދުކުރުން، ގިނަކުރުން ނުވަތަ ބަދަލުކުރުން، ނުވަތަ (ބ) ޕްރޮބޭޝަންގައި ބެހެއްޓުން، ނުވަތަ (ޅ) އަދަބެއް ދިނުމުގެގޮތުން ވަޒީފާއާ ގުޅޭ އެއްވެސް އިނާޔަތެއް ނުދިނުން، ނުވަތަ އެފަދަ އިނާޔަތަކާމެދު ގޮތެއް ނިންމުން ލަސްކުރުން، ނުވަތަ (ކ) ވަޒީފާގެ ކުރިއެރުން ނުދިނުން، ނުވަތަ ތަމްރީނުގެ ފުރުޞަތު ނުދިނުން، ނުވަތަ އެފަދަ ފުރުޞަތުތައް ހަނިކުރުން، ނުވަތަ (އ) މަޤާމު ދަށްކުރުން ނުވަތަ އިނާޔަތްތައް ދަށްކުރުން، ނުވަތަ (ވ) ވަޒީފާއާ ގުޅޭގޮތުން ނަސޭހަތްދިނުން ނުވަތަ އިންޒާރުދިނުން، ނުވަތަ (މ) ގެއްލުން ދިނުމާއި، ބިރުދެއްކުމާއި، އިންޒާރުދިނުން، ނުވަތަ (ފ) ވިސްލްބްލޯކުރާ މީހަކާމެދު ހިންގޭ އެފަދަ އެހެންވެސް ކަންކަމަށެވެ.
"ޖިސްމާނީ ރައްކައުތެރިކަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ވިސްލްބްލޯ ކުރީތީ، ވިސްލްބްލޯ ކުރި ފަރާތަށް ނުވަތަ އޭނާގެ އާއިލާއަށް ޖިސްމާނީގޮތުން ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެކަމުގެ ބިރު އޮވެގެން ނުވަތަ އޭނާގެ މުދަލަށް ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެ ބިރު އޮވެގެން، ގަވާއިދުގެ މާއްދާގެ ދަށުން ހިއުމަންރައިޓްސް ކޮމިޝަނަށް އެކަން ހުށަހެޅުމުން، މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްއިން އޭނާއާއި އޭނާގެ އާއިލާއާއި މުދަލަށް ލިބެންޖެހޭ ރައްކައުތެރިކަމާއ ޙިމާޔަތަށެވެ.
"ބެލެނިވެރިޔާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މައިންބަފައިންނާއި، ށަރުއީ ބަލަދުވެރިންނާއި، ހަޒާނަތު ލިބިފައިވާ ފަރާތާއި ގާނޫނީ ބެލެނިވެރިންނާއި ކުއްޖާގެ ބެލެނިވެރިކަމާ އެ ވަގުތަކު ހަވާލުވެ ތިބޭ މީހުންނަށެވެ. ށަރުއީ ބަލަދުވެރިންނާއި، ހަޒާނަތު ލިބިފައިވާ ފަރާތާއި ގާނޫނީ ބެލެނިވެރިން މާނަކުރާނީ، ގާނޫނު ނަންބަރު 4/2000 (އާއިލާއާބެހޭ ގާނޫނު) އާއި އެ ގާނޫނުގެ ދަށުން ހަދާ ގަވާއިދުތަކާ އެއްގޮތްވާ ގޮތުގެމަތިންނެވެ.
"ބޯޑިންގ ހައުސް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި އަގަކަށް، ކަނޑައެޅިފައިވާ މުއްދަތަކަށް، ގޭގެއާންމު ތަންތަން ބޭނުންކުރެވޭގޮތަށް، ހުރުމާއި، ކެއިންބުއިމާއި ދިރިއުޅުމަށް ބޭނުންވާ އެހެނިހެން އަސާސީ ހިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ގެއަކަށެވެ.
"ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ކުއްޔަށްދިނުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އިމާރާތެއް ނުވަތަ އިމާރާތަކުން ބައެއް ނުވަތަ ބިމެއް އެ ތަނުގެ މިލްކުވެރިކަން ބަދަލުވުން ނުހިމެނޭގޮތަށް ކަނޑައެޅޭ ވަކިމުއްދަތަކަށް، ކުލީގެގޮތުގައި ކަނޑައެޅޭ އެއްޗެއްގެ ބަދަލުގައި އެ ތަނެއްގައި ދިރިއުޅުމުގެ ބޭނުމަށް ބޭނުންކުރުމަށް އެހެންފަރާތަކަށް ދިނުމަށެވެ.
"ކުއްޔަށްދޭ ތަން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުލީގެ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން ކަނޑައެޅޭ މުއްދަތަކަށް ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތުން ބޭނުންކުރުމަށްޓަކައި ލިބިދެވޭ ތަނަކަށެވެ.
"ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުލީގެ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ކުއްޔަށްދޭ ތަނެއް ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތެވެ.
"ކުއްޔަށްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އިމާރާތުގެ ވެރިފަރާތް ނުވަތަ އިމާރާތުގެ ވެރިފަރާތުން ކުއްޔަށްދިނުމުގެ ހުއްދަދީފައިވާ ކޮންމެ ފަރާތެކެވެ.
"ކުލީގެ އެއްބަސްވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުއްޔަށްދޭ ފަރާތާއި ކުއްޔަށްހިފާ ފަރާތާ މެދުގައި ވެވޭ އެއްބަސްވުމާއި، އެ އެއްބަސްވުމުގައި ހިމެނޭ އެންމެހައި ޖަދުވަލުތަކާއި، އެހެން އެއްބަސްވުމަކުން ކުއްޔަށްދިނުމަށް ވެވޭ އެއްބަސްވުމަށް ބަދަލެއް ނުވަތަ އުނި އިތުރެއް ގެނައުމަށް ވެވޭ އެއްބަސްވުންތަކާއި، އެ އެއްބަސްވުންތަކާގުޅޭ ޖަދުވަލުތަކުގައި ހިމެނޭ އެންމެހައި ލިޔެކިޔުން ހިމެނޭ ގޮތުގެމަތިންނެވެ.