ގާނޫނީ ރަދީފު
"އިސްތިއުނާފުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކޯޓަކުން ނުވަތަ ޓްރައިބިއުނަލަކުން ނިންމާ މަދަނީ މައްސަލައެއްގެ ހުކުމެއް ނުވަތަ އެފަދަ ކޯޓަކުން ކުރާ އަމުރެއް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ނިންމުމެއް، މަތީ މަރުހަލާގެ ކޯޓެއްގައި އިސްތިއުނާފުކުރުމަށެވެ.
"ށަރީއަތުގެ ހަރަދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ ދައުވާއެއް ކާމިޔާބުކުރާ ފަރާތަކަށް، އެ ދައުވާ ކާމިޔާބުނުވި ފަރާތުގެ ކިބައިން ކޯޓުން ނަގައިދ ށަރީއަތުގެ ހަރަދަށެވެ.
"ހެކި" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއްގައި، ވަކި ވާގިއާއެއް ވުޖޫދުގައިވާކަން ސާބިތުކޮށްދިނުމުގެގޮތުން، ހެކީގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަނެވ ށަފަހީ ހެއްކާއި، ކިތާބީ ހެއްކާއި، މާއްދީ ހެއްކަށް ޖުމްލަކޮށް، އަދި، އެއިން ކޮންމެ ބާވަތެއްގެ ހެއްކަކަށާއި، އެއިން ކޮންމެ ބާވަތެއްގެ ދަށުން ހެކީގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަނެވ ވަކިވަކި ކަންކަމަށާއި އެއްޗެއްސަށް، ވަކިވަކިންނެވެ.
"ދައުވާ އަނބުރާ ގެނައުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއް، އެ ދައުވާކުރާ ފަރާތުން އަނބުރާ ގެނައުމަށެވެ.
"ކޯޓުން ބޭރުގައި މައްސަލަ ހައްލުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅޭ މަދަނީ ދައުވާއެއް ކޯޓުން ބޭރުގައި ހައްލުކުރުމަށްޓަކައި މައްސަލައިގެ ހަސްމުންގެ އެދުމުގެމަތިން އެ ހަސްމުންނަށް ދެވ ފުރުސަތަށެވެ.
"ށަރީއަތް ހިންގުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާތަކުގެ ތެރެއިން ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދިފާއު ހުށަހެޅުމުގެ ސަބަބުން ށަރީއަތް ހިންގުމަށް ކަނޑައެޅޭ މައްސަލަތަކުގެ ށަރީއަތް ހިންގުމަށެވެ. "ށަރީއަތް ހިންގުން" މި އިބާރާތް ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ، "ޓްރަޔަލް" ހިންގުމުގެ މާނައިގައެވެ.
"ވަގުތީ އަމުރު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި ބަލަމުންދާ މައްސަލައަކާ ގުޅިގެން، ނުވަތަ އެފަދަ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅިދާނެ މައްސަލައަކާ ގުޅިގެން، ރައްކާތެރިކަމުގެ ވަގުތީ ފިޔަވަޅެއް އަޅައިދިނުމަށް އެދި މައްސަލައިގެ ހަސްމަކު ނުވަތަ މައްސަލައިގައި މަސްލަހަތު އޮތް އެހެން ފަރާތަކުން ކޯޓުގައި އެދ ހާލަތުގައި ކޯޓުން ކުރާ ވަގުތީ އަމުރަށެވެ.
"ގައިރު ހާޒިރުގައި ކުރާ ހުކުމް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއްގެ ލިޔެކިޔުމާ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ހަވާލުވުމަށްފަހު، ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުމަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ މުއްދަތުގައި ދައުވާއަށް ރައްދުދީފައިނުވާ ހާލަތުގައި، މައްސަލައިގެ ށަރީއަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި، ދައުވާލިބޭ ފަރާތާ ދެކޮޅަށް އެ ދައުވާ ސާބިތުވާކަމަށް ކަނޑައަޅައި، އެ މައްސަލަ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުގެ ގައިރު ހާޒިރުގައި ނިންމައި ކުރާ ހުކުމަށެވެ.
"ކޯޓުގެ އިހްތިސާސްއާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ ދައުވާއެއް ހުށަހެޅިފައިވާ ކޯޓަކަށް އެ ދައުވާ ބަލައި ގޮތެއް ނިންމުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންނުވާކަމަށް ދައުވާލިބޭ ފަރާތަށް ގަބޫލުކުރެވ ހާލަތުގައި، ނުވަތަ އާންމު އުސޫލުން އެފަދަ މައްސަލަ ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް އެ ކޯޓަކަށް ލިބިދީފައިވީނަމަވެސް، އެ ކޯޓުން އެ މައްސަލަ ބަލައިގެންނުވާނެ ހާލަތެއް ވުޖޫދުގައިވާކަމަށް ދައުވާލިބޭ ފަރާތަށް ގަބޫލުކުރެވ ހާލަތުގައި، ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުމުގެ ބަދަލުގައި، ކޯޓުގެ އިހްތިސާސްއާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުމަށެވެ.
"ރައްދު ދައުވާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަކަށް ރައްދުދިނުމުގައި، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާކުރާ ފަރާތުގެ މައްޗަށް ރައްދު ދައުވާއެއް އުފުލުމަށެވެ.
"ދައުވާގެ ދިފާއު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވުމުގެ ބަދަލުގައި، އެ ދައުވާއަށް ހުށަހަޅާ ދިފާއަށެވެ. ނުވަތަ އެ ދައުވާގެ ވަކި ބަޔަކަށް ހުށަހަޅާ ދިފާއަށެވެ.
"ދައުވާއަށް އެއްބަސްވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، ނުވަތަ ދައުވާގެ ބަޔަކަށް އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވާ އެއްބަސްވުމަށެވެ.
"ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވުމާއި، އެ ދައުވާ ދިފާއުކުރުމާއި، ރައްދު ދައުވާއެއް ކުރުން ހިމެނޭ ގޮތުން، ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެ ދައުވާއަށް ރައްދު ދިނުމަށެވެ.
"އިހްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގެ ހާއްސަ އިޖުރާއަތު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މައްސަލައިގައި ހިމެނޭ ވާގިއާތަކާމެދު ނުވަތަ މައްސަލައިގައި ހިމެނޭ ގާނޫނީ ނުކުތާތަކާމެދު ހަސްމުންގެ މެދުގައި އިހްތިލާފެއް އުފެދިފައިނުވާ، އެހެންނަމަވެސް ށަ ރީއަތުން ގޮތެއް ކަނޑައަޅަންޖެހ ފަދަ މައްސަލަތަކުގައި، މަދަނީ މައްސަލައެއްގައި ދައުވާ އުފުލުމަށް އޮންނަ އާންމު އިޖުރާއަތު ކަމަށް މި ގާނޫނުގެ ހަތްވަނަ ބާބު "ދައުވާކުރުން " ގައި ބަޔާންކުރާ އިޖުރާއަތުގެ ދަށުން ދައުވާއެއް ހުށަހަޅައިގެން އެ ދައުވާ ދިފާއުކޮށް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ގޮތަކުން ދައުވާއަށް ރައްދުދީ، މި ގާނޫނުގެ އަށާވީސްވަނަ ބާބު "ހެކިހާމަކުރުން" ގައި ބަޔާންކުރާފަދަ އިޖުރާއަތުތައް ހިންގައިގެން މައްސަލަ ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި، އެފަދަ މައްސަލަތަކާމެދު އަވަސް މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި ގޮތެއް ކަނޑައަޅައި ނިންމުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރާ ހާއްސަ އިޖުރާއަތަށެވެ.
"ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އާންމު އުސޫލުން 1،00،000 (އެއްމިލިއަން) ރުފިޔާއަށްވުރެ މަތީ އަދަދެއްގެ ފައިސާ ހިމެނޭ ، ކުދި މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކާއި އަވަސްނިޔާ މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކުން ނުބެލ ނެ އެންމެހައި މައްސަލަތައް ބަލާ ޓްރެކަށެވެ.
"އިސްތިއުނާފުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކޯޓަކުން ނުވަތަ ޓްރައިބިއުނަލަކުން ނިންމާ މަދަނީ މައްސަލައެއްގެ ހުކުމެއް ނުވަތަ އެފަދަ ކޯޓަކުން ކުރާ އަމުރެއް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ނިންމުމެއް، މަތީ މަރުހަލާގެ ކޯޓެއްގައި އިސްތިއުނާފުކުރުމަށެވެ.
"ށަރީއަތުގެ ހަރަދު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ ދައުވާއެއް ކާމިޔާބުކުރާ ފަރާތަކަށް، އެ ދައުވާ ކާމިޔާބުނުވި ފަރާތުގެ ކިބައިން ކޯޓުން ނަގައިދ ށަރީއަތުގެ ހަރަދަށެވެ.
"ހެކި" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއްގައި، ވަކި ވާގިއާއެއް ވުޖޫދުގައިވާކަން ސާބިތުކޮށްދިނުމުގެގޮތުން، ހެކީގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަނެވ ށަފަހީ ހެއްކާއި، ކިތާބީ ހެއްކާއި، މާއްދީ ހެއްކަށް ޖުމްލަކޮށް، އަދި، އެއިން ކޮންމެ ބާވަތެއްގެ ހެއްކަކަށާއި، އެއިން ކޮންމެ ބާވަތެއްގެ ދަށުން ހެކީގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަނެވ ވަކިވަކި ކަންކަމަށާއި އެއްޗެއްސަށް، ވަކިވަކިންނެވެ.
"ދައުވާ އަނބުރާ ގެނައުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއް، އެ ދައުވާކުރާ ފަރާތުން އަނބުރާ ގެނައުމަށެވެ.
"ކޯޓުން ބޭރުގައި މައްސަލަ ހައްލުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅޭ މަދަނީ ދައުވާއެއް ކޯޓުން ބޭރުގައި ހައްލުކުރުމަށްޓަކައި މައްސަލައިގެ ހަސްމުންގެ އެދުމުގެމަތިން އެ ހަސްމުންނަށް ދެވ ފުރުސަތަށެވެ.
"ށަރީއަތް ހިންގުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާތަކުގެ ތެރެއިން ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދިފާއު ހުށަހެޅުމުގެ ސަބަބުން ށަރީއަތް ހިންގުމަށް ކަނޑައެޅޭ މައްސަލަތަކުގެ ށަރީއަތް ހިންގުމަށެވެ. "ށަރީއަތް ހިންގުން" މި އިބާރާތް ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ، "ޓްރަޔަލް" ހިންގުމުގެ މާނައިގައެވެ.
"ވަގުތީ އަމުރު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި ބަލަމުންދާ މައްސަލައަކާ ގުޅިގެން، ނުވަތަ އެފަދަ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅިދާނެ މައްސަލައަކާ ގުޅިގެން، ރައްކާތެރިކަމުގެ ވަގުތީ ފިޔަވަޅެއް އަޅައިދިނުމަށް އެދި މައްސަލައިގެ ހަސްމަކު ނުވަތަ މައްސަލައިގައި މަސްލަހަތު އޮތް އެހެން ފަރާތަކުން ކޯޓުގައި އެދ ހާލަތުގައި ކޯޓުން ކުރާ ވަގުތީ އަމުރަށެވެ.
"ގައިރު ހާޒިރުގައި ކުރާ ހުކުމް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއެއްގެ ލިޔެކިޔުމާ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ހަވާލުވުމަށްފަހު، ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުމަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ މުއްދަތުގައި ދައުވާއަށް ރައްދުދީފައިނުވާ ހާލަތުގައި، މައްސަލައިގެ ށަރީއަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި، ދައުވާލިބޭ ފަރާތާ ދެކޮޅަށް އެ ދައުވާ ސާބިތުވާކަމަށް ކަނޑައަޅައި، އެ މައްސަލަ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުގެ ގައިރު ހާޒިރުގައި ނިންމައި ކުރާ ހުކުމަށެވެ.
"ކޯޓުގެ އިހްތިސާސްއާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ ދައުވާއެއް ހުށަހެޅިފައިވާ ކޯޓަކަށް އެ ދައުވާ ބަލައި ގޮތެއް ނިންމުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންނުވާކަމަށް ދައުވާލިބޭ ފަރާތަށް ގަބޫލުކުރެވ ހާލަތުގައި، ނުވަތަ އާންމު އުސޫލުން އެފަދަ މައްސަލަ ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް އެ ކޯޓަކަށް ލިބިދީފައިވީނަމަވެސް، އެ ކޯޓުން އެ މައްސަލަ ބަލައިގެންނުވާނެ ހާލަތެއް ވުޖޫދުގައިވާކަމަށް ދައުވާލިބޭ ފަރާތަށް ގަބޫލުކުރެވ ހާލަތުގައި، ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުމުގެ ބަދަލުގައި، ކޯޓުގެ އިހްތިސާސްއާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުމަށެވެ.
"ރައްދު ދައުވާ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަކަށް ރައްދުދިނުމުގައި، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާކުރާ ފަރާތުގެ މައްޗަށް ރައްދު ދައުވާއެއް އުފުލުމަށެވެ.
"ދައުވާގެ ދިފާއު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވުމުގެ ބަދަލުގައި، އެ ދައުވާއަށް ހުށަހަޅާ ދިފާއަށެވެ. ނުވަތަ އެ ދައުވާގެ ވަކި ބަޔަކަށް ހުށަހަޅާ ދިފާއަށެވެ.
"ދައުވާއަށް އެއްބަސްވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، ނުވަތަ ދައުވާގެ ބަޔަކަށް އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވާ އެއްބަސްވުމަށެވެ.
"ދައުވާއަށް ރައްދުދިނުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓެއްގައި އުފުލޭ ދައުވާއަށް، އެ ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެއްބަސްވުމާއި، އެ ދައުވާ ދިފާއުކުރުމާއި، ރައްދު ދައުވާއެއް ކުރުން ހިމެނޭ ގޮތުން، ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން އެ ދައުވާއަށް ރައްދު ދިނުމަށެވެ.
"އިހްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގެ ހާއްސަ އިޖުރާއަތު" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މައްސަލައިގައި ހިމެނޭ ވާގިއާތަކާމެދު ނުވަތަ މައްސަލައިގައި ހިމެނޭ ގާނޫނީ ނުކުތާތަކާމެދު ހަސްމުންގެ މެދުގައި އިހްތިލާފެއް އުފެދިފައިނުވާ، އެހެންނަމަވެސް ށަ ރީއަތުން ގޮތެއް ކަނޑައަޅަންޖެހ ފަދަ މައްސަލަތަކުގައި، މަދަނީ މައްސަލައެއްގައި ދައުވާ އުފުލުމަށް އޮންނަ އާންމު އިޖުރާއަތު ކަމަށް މި ގާނޫނުގެ ހަތްވަނަ ބާބު "ދައުވާކުރުން " ގައި ބަޔާންކުރާ އިޖުރާއަތުގެ ދަށުން ދައުވާއެއް ހުށަހަޅައިގެން އެ ދައުވާ ދިފާއުކޮށް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ގޮތަކުން ދައުވާއަށް ރައްދުދީ، މި ގާނޫނުގެ އަށާވީސްވަނަ ބާބު "ހެކިހާމަކުރުން" ގައި ބަޔާންކުރާފަދަ އިޖުރާއަތުތައް ހިންގައިގެން މައްސަލަ ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި، އެފަދަ މައްސަލަތަކާމެދު އަވަސް މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި ގޮތެއް ކަނޑައަޅައި ނިންމުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރާ ހާއްސަ އިޖުރާއަތަށެވެ.
"ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، އާންމު އުސޫލުން 1،00،000 (އެއްމިލިއަން) ރުފިޔާއަށްވުރެ މަތީ އަދަދެއްގެ ފައިސާ ހިމެނޭ ، ކުދި މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކާއި އަވަސްނިޔާ މައްސަލަތަކުގެ ޓްރެކުން ނުބެލ ނެ އެންމެހައި މައްސަލަތައް ބަލާ ޓްރެކަށެވެ.