ގާނޫނީ ރަދީފު
"ހިޔާނާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ ތިމާގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ނުވަތަ ތިމާގެ ހަވާލުގައިވާ އެހެން ފަރާތެއްގެ އެއްޗެއް ނުބައި ނިޔަތެއްގެ އޭގެ ވެރިފަރާތުގެ އިޒުނަޔާ ނުލައި ބޭނުންކުރުން، ނުވަތަ އެއެއްޗަކަށް ބަދަލު ގެނައުން، ނުވަތަ ނައްތާލުން، ނުވަތަ އެފަރާތުން ކަނޑައަޅާފައިވާ ގޮތާ ހިލާފަށް ގެންގުޅުމެވެ. އާންމު ތަނަކުން ހޮވާ އެއްޗެއް އެފަދަ ތަކެތި ދައްކަންޖެހޭ ފަރާތަށް ނުދައްކާ ހުރުމާއި، މީޓަރަށް ނާރާގޮތަށް ކަރަންޓް ބޭނުންކުރުން ފަދަ ކަންކަމަކީ ހިޔާނާތެވެ. ކަނޑައެޅިފައިވާ ގަވާއިދު ތަކެއްގެ މަތިން ބެލެއްހެޓުމަށް މީހަކާ ހަވާލުވެފައިވާ މުދަލެއް ހަމައަށް ހުރިތޯ ބަލާއިރު، އެމުދާ ހުންނަންވީ ވަރަށް ނެތިފައި، އެމުދާ ބަލަހައްޓަން ޖެހިފައިވާ ގަވާއިދާ ހިލާފު ވެފައިވާކަން ސާބިތު ވުމާއެކު، އެމުދާ މަދުވާން ޖެހުނު ގޮތެއް ސާބިތުކޮށް ނުދެވޭނަމަ ބެލޭނީ ހިޔާނާތްތެރިވީ ކަމުގައެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހުޅުވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުޑަދޮރު، އާނގަފަދަ ހުޅުވުން ތަކަށެވެ. ހަމައެކަނި އަލިވެއްދުމަށް ހުންނަ ގްލާސް ބްލޮކް ނުވަތަ ނުހުޅުވޭގޮތަށް ބިއްލޫރި ޖަހައިފައި ހުންނަ ތަންތަނާއި ދަމާދޮރާއި ކުޑަދޮރު (ސްލައިޑިންގ ޑޯރ އެންޑް ވިންޑޯރ) ގެ ނުހުޅުވޭ ބައި މީގެ ތެރެޔަކު ނުހިމެނޭނެއެވެ.
"ހުކުމް ކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅޭ މަދަނީ ދައުވާތަކުގެ ތެރެއިން، ދިފާއު ހުށަހެޅޭ ދައުވާތަކުގެ ށަރީއަތުގެ މަރުހަލާތައް ހިންގައި ނިމި، އެ މައްސަލައިގައި ފައިސަލާކުރަނިވި ހުކުމެއް ކުރުމަށެވެ. އަދި ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާއަށް އެއްބަސްވާ ހާލަތުގައި، އެ އެއްބަސްވުމަށް ބިނާކޮށް، ކުރާ ހުކުމާއި، މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަނަރަވަނަ ބާބު "އިހްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގެ ހާއްސަ އިޖުރާއަތު" ގެ ދަށުން ހުށަހަޅާ މައްސަލައެއް ބަލައި ނިންމާ ކުރާ ހުކުމާއި، މި ގާނޫނު ހުއްދަކުރާ ހާލަތުގައި، ށަރީއަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި މައްސަލަ ނިންމައި، ކުރާ ހުކުމްވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ.
"ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކުން ކޮށްފައިވާ ތަންފީޒީ ބާރު ލިބިގެންވާ ހުކުމެއް، އެ ހުކުމް ރައްދުވި ފަރާތުގެ އަމިއްލަ އިހްތިޔާރުގައި ތަންފީޒުކޮށްފައިނުވާ ހާލަތުގައި، ކޯޓު މެދުވެރިކޮށް އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށް މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަސްވަނަ ބައި "ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ އިޖުރާއަތުގެ ދަށުން އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށެވެ.
"ހުއްދަ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ނެތިދިޔުމުގެ ބިރުހީވެފައިވާ ދިރޭތަކެތީގެ ބައިނަލްއަގްވާމީ ވިޔަފާރި ކޮންޓްރޯލްކުރުމުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2022-13) ގެ ދަށުން އިމްޕޯޓް، އެކްސްޕޯޓް އަދި ރީއެކްސްޕޯޓް ކުރާ ނުވަތަ ކަނޑުން އެތެރެކުރާ ދިރޭއެއްޗެހި، އަދި އެއިން އެއްޗެއްގެ ބައެއް ނުވަތަ، އެއިން އެއްޗެއްގެ އުފެއްދުމަކަށް ދޫކުރެވޭ ރަސްމީ ލިޔުމަށެވެ.
"ހިޔާނާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ ތިމާގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ނުވަތަ ތިމާގެ ހަވާލުގައިވާ އެހެން ފަރާތެއްގެ އެއްޗެއް ނުބައި ނިޔަތެއްގެ އޭގެ ވެރިފަރާތުގެ އިޒުނަޔާ ނުލައި ބޭނުންކުރުން، ނުވަތަ އެއެއްޗަކަށް ބަދަލު ގެނައުން، ނުވަތަ ނައްތާލުން، ނުވަތަ އެފަރާތުން ކަނޑައަޅާފައިވާ ގޮތާ ހިލާފަށް ގެންގުޅުމެވެ. އާންމު ތަނަކުން ހޮވާ އެއްޗެއް އެފަދަ ތަކެތި ދައްކަންޖެހޭ ފަރާތަށް ނުދައްކާ ހުރުމާއި، މީޓަރަށް ނާރާގޮތަށް ކަރަންޓް ބޭނުންކުރުން ފަދަ ކަންކަމަކީ ހިޔާނާތެވެ. ކަނޑައެޅިފައިވާ ގަވާއިދު ތަކެއްގެ މަތިން ބެލެއްހެޓުމަށް މީހަކާ ހަވާލުވެފައިވާ މުދަލެއް ހަމައަށް ހުރިތޯ ބަލާއިރު، އެމުދާ ހުންނަންވީ ވަރަށް ނެތިފައި، އެމުދާ ބަލަހައްޓަން ޖެހިފައިވާ ގަވާއިދާ ހިލާފު ވެފައިވާކަން ސާބިތު ވުމާއެކު، އެމުދާ މަދުވާން ޖެހުނު ގޮތެއް ސާބިތުކޮށް ނުދެވޭނަމަ ބެލޭނީ ހިޔާނާތްތެރިވީ ކަމުގައެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހުޅުވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުޑަދޮރު، އާނގަފަދަ ހުޅުވުން ތަކަށެވެ. ހަމައެކަނި އަލިވެއްދުމަށް ހުންނަ ގްލާސް ބްލޮކް ނުވަތަ ނުހުޅުވޭގޮތަށް ބިއްލޫރި ޖަހައިފައި ހުންނަ ތަންތަނާއި ދަމާދޮރާއި ކުޑަދޮރު (ސްލައިޑިންގ ޑޯރ އެންޑް ވިންޑޯރ) ގެ ނުހުޅުވޭ ބައި މީގެ ތެރެޔަކު ނުހިމެނޭނެއެވެ.
"ހުކުމް ކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅޭ މަދަނީ ދައުވާތަކުގެ ތެރެއިން، ދިފާއު ހުށަހެޅޭ ދައުވާތަކުގެ ށަރީއަތުގެ މަރުހަލާތައް ހިންގައި ނިމި، އެ މައްސަލައިގައި ފައިސަލާކުރަނިވި ހުކުމެއް ކުރުމަށެވެ. އަދި ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާއަށް އެއްބަސްވާ ހާލަތުގައި، އެ އެއްބަސްވުމަށް ބިނާކޮށް، ކުރާ ހުކުމާއި، މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަނަރަވަނަ ބާބު "އިހްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގެ ހާއްސަ އިޖުރާއަތު" ގެ ދަށުން ހުށަހަޅާ މައްސަލައެއް ބަލައި ނިންމާ ކުރާ ހުކުމާއި، މި ގާނޫނު ހުއްދަކުރާ ހާލަތުގައި، ށަރީއަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި މައްސަލަ ނިންމައި، ކުރާ ހުކުމްވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ.
"ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކުން ކޮށްފައިވާ ތަންފީޒީ ބާރު ލިބިގެންވާ ހުކުމެއް، އެ ހުކުމް ރައްދުވި ފަރާތުގެ އަމިއްލަ އިހްތިޔާރުގައި ތަންފީޒުކޮށްފައިނުވާ ހާލަތުގައި، ކޯޓު މެދުވެރިކޮށް އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށް މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަސްވަނަ ބައި "ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ އިޖުރާއަތުގެ ދަށުން އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށެވެ.
"ހުއްދަ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ނެތިދިޔުމުގެ ބިރުހީވެފައިވާ ދިރޭތަކެތީގެ ބައިނަލްއަގްވާމީ ވިޔަފާރި ކޮންޓްރޯލްކުރުމުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2022-13) ގެ ދަށުން އިމްޕޯޓް، އެކްސްޕޯޓް އަދި ރީއެކްސްޕޯޓް ކުރާ ނުވަތަ ކަނޑުން އެތެރެކުރާ ދިރޭއެއްޗެހި، އަދި އެއިން އެއްޗެއްގެ ބައެއް ނުވަތަ، އެއިން އެއްޗެއްގެ އުފެއްދުމަކަށް ދޫކުރެވޭ ރަސްމީ ލިޔުމަށެވެ.
"ހިޔާނާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ ތިމާގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ނުވަތަ ތިމާގެ ހަވާލުގައިވާ އެހެން ފަރާތެއްގެ އެއްޗެއް ނުބައި ނިޔަތެއްގެ އޭގެ ވެރިފަރާތުގެ އިޒުނަޔާ ނުލައި ބޭނުންކުރުން، ނުވަތަ އެއެއްޗަކަށް ބަދަލު ގެނައުން، ނުވަތަ ނައްތާލުން، ނުވަތަ އެފަރާތުން ކަނޑައަޅާފައިވާ ގޮތާ ހިލާފަށް ގެންގުޅުމެވެ. އާންމު ތަނަކުން ހޮވާ އެއްޗެއް އެފަދަ ތަކެތި ދައްކަންޖެހޭ ފަރާތަށް ނުދައްކާ ހުރުމާއި، މީޓަރަށް ނާރާގޮތަށް ކަރަންޓް ބޭނުންކުރުން ފަދަ ކަންކަމަކީ ހިޔާނާތެވެ. ކަނޑައެޅިފައިވާ ގަވާއިދު ތަކެއްގެ މަތިން ބެލެއްހެޓުމަށް މީހަކާ ހަވާލުވެފައިވާ މުދަލެއް ހަމައަށް ހުރިތޯ ބަލާއިރު، އެމުދާ ހުންނަންވީ ވަރަށް ނެތިފައި، އެމުދާ ބަލަހައްޓަން ޖެހިފައިވާ ގަވާއިދާ ހިލާފު ވެފައިވާކަން ސާބިތު ވުމާއެކު، އެމުދާ މަދުވާން ޖެހުނު ގޮތެއް ސާބިތުކޮށް ނުދެވޭނަމަ ބެލޭނީ ހިޔާނާތްތެރިވީ ކަމުގައެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހިިދުމަތްދޭ ފަރާތް" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ހިިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށެވެ.
"ހުޅުވުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ކުޑަދޮރު، އާނގަފަދަ ހުޅުވުން ތަކަށެވެ. ހަމައެކަނި އަލިވެއްދުމަށް ހުންނަ ގްލާސް ބްލޮކް ނުވަތަ ނުހުޅުވޭގޮތަށް ބިއްލޫރި ޖަހައިފައި ހުންނަ ތަންތަނާއި ދަމާދޮރާއި ކުޑަދޮރު (ސްލައިޑިންގ ޑޯރ އެންޑް ވިންޑޯރ) ގެ ނުހުޅުވޭ ބައި މީގެ ތެރެޔަކު ނުހިމެނޭނެއެވެ.
"ހުކުމް ކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކަށް ހުށަހެޅޭ މަދަނީ ދައުވާތަކުގެ ތެރެއިން، ދިފާއު ހުށަހެޅޭ ދައުވާތަކުގެ ށަރީއަތުގެ މަރުހަލާތައް ހިންގައި ނިމި، އެ މައްސަލައިގައި ފައިސަލާކުރަނިވި ހުކުމެއް ކުރުމަށެވެ. އަދި ދައުވާލިބޭ ފަރާތުން ދައުވާއަށް އެއްބަސްވާ ހާލަތުގައި، އެ އެއްބަސްވުމަށް ބިނާކޮށް، ކުރާ ހުކުމާއި، މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަނަރަވަނަ ބާބު "އިހްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގެ ހާއްސަ އިޖުރާއަތު" ގެ ދަށުން ހުށަހަޅާ މައްސަލައެއް ބަލައި ނިންމާ ކުރާ ހުކުމާއި، މި ގާނޫނު ހުއްދަކުރާ ހާލަތުގައި، ށަރީއަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި މައްސަލަ ނިންމައި، ކުރާ ހުކުމްވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ.
"ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، މަދަނީ މައްސަލަތައް ބެލުމުގެ އިހްތިސާސް ލިބިގެންވާ ކޯޓަކުން ކޮށްފައިވާ ތަންފީޒީ ބާރު ލިބިގެންވާ ހުކުމެއް، އެ ހުކުމް ރައްދުވި ފަރާތުގެ އަމިއްލަ އިހްތިޔާރުގައި ތަންފީޒުކޮށްފައިނުވާ ހާލަތުގައި، ކޯޓު މެދުވެރިކޮށް އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށް މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2021-32) ގެ ފަސްވަނަ ބައި "ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުން" ގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ އިޖުރާއަތުގެ ދަށުން އެ ހުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށެވެ.
"ހުއްދަ" ކަމަށް ބުނެފައި އެވަނީ، ނެތިދިޔުމުގެ ބިރުހީވެފައިވާ ދިރޭތަކެތީގެ ބައިނަލްއަގްވާމީ ވިޔަފާރި ކޮންޓްރޯލްކުރުމުގެ ގާނޫނު (ގާނޫނު ނަންބަރު 2022-13) ގެ ދަށުން އިމްޕޯޓް، އެކްސްޕޯޓް އަދި ރީއެކްސްޕޯޓް ކުރާ ނުވަތަ ކަނޑުން އެތެރެކުރާ ދިރޭއެއްޗެހި، އަދި އެއިން އެއްޗެއްގެ ބައެއް ނުވަތަ، އެއިން އެއްޗެއްގެ އުފެއްދުމަކަށް ދޫކުރެވޭ ރަސްމީ ލިޔުމަށެވެ.